गोरखा भूकम्पको छ वर्षमा बने छ लाख ३८ हजार ५४० घर

विश्व सम्पदाको सूचीमा सूचीकृत पाटन दरबार क्षेत्रमा भूकम्पले क्षतिग्रस्त मन्दिर पुनःनिर्माण गरिँदै । तस्वीर-रासस

काठमाडौं । विसं २०७२ वैशाख १२ गतेको गोरखा भूकम्पले भत्किएका करिब १० लाखमध्ये छ लाख ३८ हजार ५४० घर पुनःनिर्माण भएका छन् ।

छ वर्ष अघिको भूकम्पले घर भत्किएर समस्यामा परेका आठ लाख ११ हजार ७५४ घर धनीले पुनःनिर्माणका लागि राष्ट्रिय पुनःनिर्माण प्राधिकरणको लाभग्राही सूचीमा समावेश भएर सम्झौता गरेका छन् । हालसम्म आठ लाख १० हजार ६३५ लाभग्राहीले पहिलो किस्ताको रु ५० हजार बुझेका छन् ।

सात लाख चार हजार ४६७ लाभग्राहीले दोस्रो किस्ता वापत् रु एकलाख लिएका छन् । घर सम्पन्न गरेर छ लाख ३८ हजार ५४० लाभग्राहीले तेस्रो किस्ताको रु एक लाख ५० हजार लिएका छन् । चालु आर्थिक वर्षभित्र निजी आवास पुनःनिर्माणका मूलभूत काम सम्पन्न गर्ने प्राधिकरणको लक्ष्य छ ।

गोरखा भूकम्पको छैटौँ स्मृति दिवसका अवसरमा प्राधिकरणले शुक्रबार राजधानीमा आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनमा प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुशील ज्ञवालीले निजी आवास पुनःनिर्माणका क्रममा छ लाख ३४ हजार ९७३ गुनासा आएकामा ती सबैको सम्बोधन गरिएको बताए । उनका अनुसार प्राधिकरणबाट भएको गुनासो सुनुवाइमा पनि चित्त नबुझेमा जिल्ला तहमै पुनरावेदन दर्ता गरी पुनरावेदन समितिमार्फत् समस्या समाधान गर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ ।

जोखिम एवं विपन्न वर्गका लाभग्राहीहरुको घर पुनःनिर्माणमा प्राधिकरणले करिब ९०० घुम्ती डकर्मी र २५४ सामाजिक परिचालक परिचालनसहित विशेष अभियान अघि बढाएको छ । साझेदार संस्थालाई पनि यस कार्यमा परिचालन गरिएको छ । व्यापक अभियानका साथ जोखिम वर्गका लाभग्राहीको घर पुनःनिर्माण भइरहेको जनाइएको छ ।

भूकम्पपछि २९९ वटा असुरक्षित स्थानमा रहेका चार हजार ७२० लाभग्राहीलाई सुरक्षित आवासका लागि जग्गाको व्यवस्था मिलाइएको छ । बा¥ह हजार ७८८ भूमिहीन लाभग्राहीलाई जग्गा व्यवस्थापनसहित घर निर्माण गर्ने वातावरण सिर्जना गरिएको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत ज्ञवालीले सुनाए ।

क्षतिग्रस्त ४९३ सम्पदा पुनःनिर्माण

क्षतिग्रस्त ९२० मध्ये ४९३ सम्पदाको पुनःनिर्माण सम्पन्न भएको छ । अहिले २८८ सम्पदा पुनःनिर्माण भइरहेका छन् । रानीपोखरीको पुनःनिर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । धरहरा वैशाख ११ गते ११ बजे प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले उद्घाटन गर्ने कार्यक्रम रहेको प्राधिकरणले जनाएको छ ।

राष्ट्रको मुख्य प्रशासनिक भवन, सिंहदरबारको उत्तर, दक्षिण र पूर्वी भाग प्रबलीकरण भई गत फागुन ३ गते उद्घाटन भएको छ । फागुनदेखि नै प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय सिंहदरबारको मूल भवनबाट नै सञ्चालन शुरु भएको छ । केशरमहल, बबरमहल, बालमन्दिर, नारायणहिटी सङ्ग्रहालय क्षेत्रमा रहेको रणोद्दीप दरबारलगायतका पुरातात्विक महत्वका दरबारको जीर्णोद्धार जारी छ ।

बृहत्तर रानीपोखरी–टुँडिखेल–रत्नपार्क–खुल्लामञ्च–भृकुटीमण्डप–रङ्गशाला–लोकतान्त्रिक सङ्ग्रहालय, नारायणहिटी सङ्ग्रहालय, गोरखा एवं नुवाकोट दरबार क्षेत्र एवं उपत्यकाका सातवटै पुरातात्विक सम्पदाको गुरुयोजना स्वीकृतिको चरणमा रहेको पत्रकार सम्मेलनमा जानकारी दिइयो ।

भूकम्पले क्षति भइ मर्मत गर्नुपर्ने ४०२ मध्ये २९४ वटा गुम्बाको मर्मत सम्पन्न भएका छन् । पुनःनिर्माण गर्नुपर्ने ८९५ मध्ये १०० वर्षभन्दा पुराना र दुई हजार वर्ग फिटभन्दा बढी ‘प्लिन्थ एरिया’ भएका २६४ वटा गुम्बामध्ये ३६ वटा र १०० वर्षभन्दा कम र दुई हजार वर्ग फिटभन्दा मुनिका ६३१ गुम्बामध्ये १०१ को पुनःनिर्माण अघि बढेको छ ।

क्षतिग्रस्त ८३ प्रतिशत विद्यालय पुनःनिर्माण
भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त कुल सात हजार ५५३ विद्यालयमध्ये ८३ प्रतिशत विद्यालयको पुनःनिर्माण सम्पन्न भएको छ । हाल बाँकी १७ प्रतिशत विद्यालयको पुनःनिर्माण भइरहेको छ । विद्यालयको पुनःनिर्माण यसै आर्थिक वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने लक्ष्य छ ।

भूकम्पले क्षतिग्रस्त कुल एक हजार १९७ स्वास्थ्य संस्थामध्ये ६९८ को पुनःनिर्माण सम्पन्न भएको छ । अहिले २९६ स्वास्थ्य संस्थाको पुनःनिर्माण जारी छ । क्षति पुगेका कुल ४१५ सरकारी भवनमध्ये ९० प्रतिशतको पुनःनिर्माण सम्पन्न भएको छ । प्राधिकरणअन्तर्गत निर्माण भइरहेका सुरक्षा निकायका २१६ वटा संरचनामध्ये २१४ को पुनःनिर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । विभिन्न जिल्लामा भूकम्पले असर गरेका ७६२ किमी सडक पुनःनिर्माण गर्नुपर्नेमा ५२५ किमी सडक बनेको छ । बाँकी सडकको पुनःनिर्माण यसै आवभित्र सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको छ ।

गत वर्ष कोरोनाबाट बच्न बन्दाबन्दी जारी गरिएपछि कार्यसम्पादनमा अवरोध उत्पन्न भएकाले सरकारले प्राधिकरणको कार्यावधि २०७८ पुससम्म एक वर्ष थप गरेको छ । थपिएको एक वर्षमध्ये २०७८ असार मसान्तसम्मको अवधिमा प्राधिकरणले नियमित काम गर्नेछ । विसं २०७८ साउन १ गतेदेखि पुस १० गतेसम्म रानीपोखरी, धरहरा, सिंहदरबारको पश्चिम खण्ड र नारायणहिटी सङ्ग्रहालयभित्रको रणोद्दिपको दरबार पुनःनिर्माणबाहेक सबै योजना तथा कार्यक्रम सम्बन्धित मन्त्रालय वा निकायमा हस्तान्तरण गर्ने योजना छ ।

दाता सम्मेलनमा प्रतिबद्धता व्यक्त भएको रु ४१० अर्ब मध्ये ६७ अर्ब राहत तथा उद्धारमा खर्च भएको छ । भारतीय एक्जिम बैंकतर्फको रु ४९ अर्ब नेपाल सरकारतर्फ स्रोतान्तर भएको छ । वास्तविक प्रतिबद्धता रकम जम्मा रु २९४ अर्ब मात्र रहेको प्राधिकरणले जनाएको छ । यसमध्ये रु २४३ अर्बका लागि सम्झौता भई स्रोत सुनिश्चित भएको छ ।

गैरसरकारी संस्थासँग करिव रु ९० अर्ब परिचालनका लागि सम्झौता भई करिव रु ७२ अर्ब परिचालन भएको छ । नेपालको पुनःनिर्माणमा दातृ निकायबाट प्रतिबद्धता भएको शतप्रतिशत् रकम परिचालन हुने सुनिश्चित भएको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत ज्ञवालीले बताए ।

भूकम्पपछिको पुनःनिर्माण तथा पुनःस्थापनामा नेपालले प्राप्त गरेको उपलब्धिलाई विश्व समुदायले विभिन्न अवसर र मञ्चमा प्रशंसा गरेको प्राधिकरणको भनाइ छ ।

अनुभव र सिकाइ अन्य मुलुकका निम्ति पनि अनुकरणीय हुने विश्वासले नेपाल सरकारद्वारा प्रस्तावित सगरमाथा संवादको सन्दर्भ पारेर आगामी सन् २०२१ नोभेम्वर अन्तिम साता वा डिसेम्वर पहिलो साताभित्र अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन आयोजना गर्ने तयारी प्राधिकरणले गरेको छ ।

विसं २०७२ वैशाख १२ गते मध्याह्न ११.५६ बजे गोरखा बारपाक केन्द्रबिन्दु भएको ७.६ रेक्टर स्केलको भूकम्पले आठ हजार ९७९ जनाको निधन भएको थियो । यो विपदमा परी २२ हजार ३०९ जना घाइते भएका थिए ।