कोभिड १९ ले मुटुलाई पार्छ नोक्सान

विकलचन्द्र आचार्य

चीनको जेजियाङ युनिभर्सिटीका बैज्ञानिकहरुले नयां कोरोना भाइरसले ३० वटा भन्दा बढी जिनमा परिवर्तन आएको (म्युटेसन) पत्ता लगाएका छन् । यसले गर्दा विश्वका केहि ठाउंमा कोरोना भाइरस बढी आक्रामक रुपले आएको बुझ्न सहयोग गर्छ । कोभिड १९ सम्बन्धि अरु धेरै अनुसन्धान हुन बांकी नै छ । यसैले यस भाइरसबारे नयां तथ्यहरु आउने क्रम जारी छ ।

कोभिड १९ ले मूलतः श्वासप्रश्वासको समस्या ल्याउने भनिएपनि करिब २० प्रतिशत बिरामीमा मुटुको नोक्सानी देखिएको छ । यसले मुटुरोग विशेषज्ञहरु अचम्मित परेका छन् । फोक्सोको नोक्सानी साथै कोभिड १९ बिरामीहरु मुटुरोगको विकास भइ ह्दयाघात या कार्डिक यारेष्ट भएर ज्यान समेत गुमाइरहेका छन् ।

कार्डियाक यारेष्ट हुंदा मुटुको विद्युतीय गतिविधि यति अस्तव्यस्त हुन्छ कि मुटुले पम्प गर्न छोड्दछ । यदि व्यक्तिलाई कार्डियाक यारेष्ट भएको छ भने उसले होस एकैचोटी गुमाउंदछ । बांचेको जस्तो कुनै लक्षण देखिंदैन् । यो चाहिं अत्यन्त जरुरी इमर्जेन्सीको अवस्था हो । कसैले सिपिआर (Cardiopulmouary resusciatation) तीन-चार मिनेटभित्र नगरे निज व्यक्तिको दिमाग र अरू अंगहरू सदाका लागि नोक्सान हुन्छ ।

कोभिड १९ ले मुटुको मांसपेशीहरुमा संक्रमण गर्न सक्ने तथ्य
इटाली, चीन तथा वासिङटन र न्यूयोर्कको तथ्यांक अनुसार कोभिड १९ ले मुटुको मांसपेशीहरुमा संक्रमण गर्नसक्ने तथ्य रहेको मुटुरोग विशेषज्ञहरु विश्वास गर्न थालेका छन् । प्रारम्भिक अध्ययन अनुसार पांच जनामध्ये एक जना बिरामीको ह्दय (कार्डिक) नोक्सान भएको देखिएको छ । यसका कारण श्वासप्रश्वास समस्या नभइकन ‘हार्ट फेलियर’ तथा मृत्यु हुने गरेको छ । ‘हार्ट फेलियर’ भनेको शरीरको आवश्यकता अनुरुप पर्याप्त मात्रामा मुटुले रगत पम्प गर्न नसक्नु हो । यसले गर्दा दीर्घ मुटुरोगीहरुको कोभिड १९ को शुरुवातको उपचारको तरिकामा फरक आउने छ ।

कोभिड १९ ले यी बिरामीहरुको मुटुलाई प्रभाव पारिरहेको छ कि छैन् र यसको उपचारमा के गर्न सकिन्छ भन्ने नै प्रमुख प्रश्न छ । अनुसन्धानबाट यी प्रश्नको जवाफ आए पछि धेरैको जीवन बंच्ने आशा गरिएको छ ।

शरीरको आफनै प्रतिरक्षा प्रणालीको प्रतिक्रियाले मुटुको यस्तो समस्या आएको हो कि, कोभिड १९ को सिधा कारणबाट हो भन्ने एकिन अहिलेसम्म भएको छैन् । मुटुरोग विशेषज्ञहरु यस प्रश्नको अनुसन्धानमा लागेका छन् । भाइरसले मुटुलाई कसरी असर गर्छ भनेर पत्ता लगाउनु सजिलो कुरा होइन् । सिकिस्त बिरामीका कारण मुटुलाई प्रभाव पार्न सक्छ । निमोनियाले मृत्यु भएको मानिसको अन्त्यमा शरीरमा अक्सिजन पर्याप्त नपुगेर मुटु बन्द भएर नै हुन्छ । तर कोभिड १९ को संक्रमणले चार पांच किसिमबाट मुटुलाई नोक्सान पार्ने कुरा विश्वास गरिएको छ ।

कुनै जटिल अपरेसन गरेको बेलामा शरीरको आन्तरिक चिन्ताले मुटुलाई नोक्सान गरेको कुरा डाक्टरलाई थाहा छ । निमोनिया भएको बेलामा शरीरको विभिन्न अंग फुलिने वा सुन्निने गर्छ । मुटुको मांसपेशीलाई पनि असर गरि ह्दयाघात तथा हार्ट फेलियर हुन सक्छ । यस्तो अवस्थालाई ‘मायोकार्डिटिस’ भनिन्छ । कोभिड १९ को बिरामीको मुटुको मांसपेशी सिधै संक्रमित भएको पाइएको छ ।

गत मार्च महिनामा चीनमा प्रकाशित दुईवटा अध्ययनले कोभिड १९ बिरामीमा मुटुरोगबारे देखाइएको थियो । यसमा ४१६ जना अस्पतालमा भर्ना भएका बिरामीको अनुसन्धान गरिएको थियो । यसमा १९ प्रतिशत बिरामीमा मुटु नोक्सान भएको पाइएको छ । मुटु नोक्सान भएको बिरामीमध्ये ५१ प्रतिशतको मृत्य भएको छ भने मुटु नोक्सान नभएकामध्ये ४ दशमलब ५ प्रतिशतको मात्र मृत्यु भएको तथ्यांक छ ।

जुन मुटुरोगको दीर्घ बिरामी भएकाहरुको कोभिड १९ को संक्रमण पछि मुटु नोक्सान भएको पाइएको थियो । तर केहि बिरामीको कुनै दीर्घ मुटुरोग बिना नै ह्दय नोक्सान भएको लक्षण देखिएको थियो । बास्तबमा जो मुटुको दीर्घरोगीहरु छन्, कोभिड १९ को संक्रमणले उनीहरुको मृत्युदर निकै बढी देखिएको छ । कस्तो मानिसमा ह्दय नोक्सान हुन्छ भन्नेबारे यकिन तवरले थाह भएको छैन् । यहि जोखिमका कारणले गर्दा दीर्घ मुटुरोगीहरुले कोभिड १९ को लागि विशेष सावधानी अपनाउनु पर्ने भएको हो ।

बेलायतमा सबैभन्दा बढी मृत्यु हुने डिमेन्सिया, मोटोपन र मुटुरोगी
बेलायतमा करिब १७ हजार अस्पतालमा भर्ना गरिएका कोभिड १९ बिरामीहरुको बारेमा अध्ययन भएको छ । जस अनुसार भर्ना गरिएका ३३ प्रतिशतको मृत्यु भएको देखिएको छ । भर्ना भएका मध्ये ५३ प्रतिशत दीर्घरोगी रहेका र क्रोनिक 
मुटुरोगका २९ प्रतिशत बिरामी छन् ।

यसमा डिमेन्सिया भएका बिरामीको मर्ने जोखिम ३९ प्रतिशत, धेरै मोटो भएकाको ३७ प्रतिशत, मुटुरोगको ३१ प्रतिशत छ । यसबाट के बुझ्न सकिन्छ भने फोक्सो, मुटु, मृगौला रोग भएका दीर्घरोगीका साथै धेरै मोटो (बियामआइ ३० भन्दा ) मानिसमा कोभिड १९ ले थप जटिल बनाउने जोखिम अति उच्च प्रष्ट देखिन्छ । मोटो मानिसको फोक्सोले कम काम गर्ने र बोसोले गर्दा तन्तुहरु फुल्ने या सुनिने गर्दा कोभिड १९ को जोखिम बढी रहेको अनुसन्धानकर्ताहरुले जनाएका छन् । दीर्घ मुटुरोगी भनेको ह्दयाघात, कोरोनरी बाइपास, मुटु भल्भ रोग, हार्ट फेलियर, उच्च रक्तचाप, मधुमेह जस्ता रोग लागेको व्यक्तिलाई भनिन्छ ।

दीर्घरोगीहरुलाई कोभिड १९ ले थप जटिल बनाउने जोखिम बढी रहे पनि कुनै रोग नभएको व्यक्तिहरु पनि पीडित भइ ज्यान समेत गुमाइरहेको समाचार आइरहेको छ । त्यसैले यस महामारीको संक्रमणबाट बच्न सामाजिक दुरी कायम राख्ने, व्यक्तिगत हाइजिनमा ध्यान दिने तथा सरकारले दिएको सल्लाह सुझाव सधैं आत्मसात गर्नुपर्छ । चिन्ता ब्यवस्थापन गरि शारीरिक क्रियाकलाप जारी राखी स्वस्थ्यकर जीवनशैली हर समय अवलम्बन गर्नुपर्छ । उपचार तथा खोपको विकास नहुन्जेलसम्म सबैले सामाजिक दुरी राख्नुपर्ने आवश्यकता छ ।

(लेखक आचार्य ‘कोरोनरी मुटुरोग’ २०१० पुस्तकका लेखक तथा ब्रिटिस मेडिकल जर्नालिष्ट एशोसिएसनका सदस्य हुन् )